چگونه شنیدن را به كودكان آموزش دهیم
در سومین نشست بخش پژوهش سی و ششمین جشنواره موسیقی فجر با موضوع «سیستم‌های آموزش نوین موسیقی درجهان»، نادر مشایخی و مونا طاهریان گفت‌وگو كردند.
نادر مشایخی آهنگساز، پداگوژیست و رهبر اركستر در ابتدای گفت‌وگو در پاسخ به پرسش رضا مهدوی، كارشناس و دبیر بخش پژوهش جشنواره درباره سن مناسب برای آموزش موسیقی به كودكان گفت: كودك از شش، هفت ماهگی امكان این را دارد كه یاد بگیرد بشنود. ابتدا كودك باید یاد بگیرد كه موسیقی را بشنود. دقت در شنیدن از شش ماهگی قابل آموزش است. مسلماً شكی نیست كه كودك پیش از تولد هم می‌شنود. به نظر من كودكان ایرانی فردیت‌شان را كشف كرده‌اند و زمان خودشان را دارند.
در ادامه مونا طاهریان مدرس و نوازنده فلوت هنرستان موسیقی دختران عنوان كرد: واقعاً بسیار زود می‌توان با كودكان موسیقی را كار كرد و این كار را باید مادر شروع كند و باور داشته باشد كه كودك یاد می‌گیرد. ما باید به كودكان باور داشته باشیم. خوشبختانه بعضی از كلاس‌ها به مادر و كودك آموزش می‌دهند. انسان بهترین هدیه‌ای كه می‌تواند داشته باشد این است كه خوب بشنود. واقعاً از دو سال و نیم به بعد می‌توان به آموزش مستقیم موسیقی به كودك وارد شد.
مشایخی با اشاره به اهمیت بحث آموزش، مطرح كرد: حدود 60-70 سال پیش آموزش موسیقی در ایران بسیار خوب بود. دقیقاً همان چیزی بود كه باید می‌بود. یعنی شاگرد به دنبال استاد می‌رفت. همه چیز حساب شده بود. شاگرد از همان اول حق نداشت كه ساز را بردارد و بنوازد. از طرفی هم استاد به شاگرد یاد می‌داد كه در برابر موسیقی افتادگی داشته باشد. استادان زیادی از همین نوع آموزش دیدن بیرون آمدند. اشتباه بزرگی كه الآن در همه جای دنیا وجود دارد این است كه موسیقی دانشگاهی شده است. موسیقی یك پدیده دانشگاهی و تولید انبوه نیست. از هارمونی فست فود درست كرده‌اند. یعنی دارند سعی می‌كنند تولید انبوه ایجاد كنند. حالا ما تمام كتاب‌های هارمونی آمریكایی را به كودكان یاد می‌دهیم ولی این چیزها تأثیری در دید كودكان نسبت به موسیقی ندارد. بنابراین فقط دنبال مدرك گرفتن هستند.
مشایخی با اشاره به تحصیل خود در دانشگاه موسیقی وین، گفت: اتفاقاً دانشگاه موسیقی وین یكی ازجاهایی است كه این منطق را فهمیده است. آن‌ها حتی معتقدند كه دانشگاه نیستند، بلكه آكادمی هستند و فقط اسم آن را دانشگاه گذاشته‌اند، نوع تدریس آن‌ها دانشگاهی نیست. سیستم دانشگاهی باعث می‌شود كه كسی چیزی یاد نگیرد.
طاهریان نیز در تأیید صحبت‌های مشایخی گفت: موسیقی سیستم مكتبی دارد و نه دانشگاهی. دانشگاه در واقع یك سری تكنسین تربیت می‌كند و نه هنرمند. در واقع تفكر، خلاقیت و انگیزش درونی دارد در كودكان از بین می‌رود و در نتیجه همه خودشان را برای امتحان آماده می‌كنند و نه موسیقی. نوازنده یعنی كسی كه تفكر و یك هنر اجرایی دارد. در حال حاضر تعداد آهنگسازانی كه قلب ما را تكان بدهند كم است ولی دانشگاه‌ها در طول سال آهنگسازان و نوازندگان زیادی را بیرون می‌دهند. بنابراین یك جای كار حتماً اشكال دارد.
مشایخی كه سال‌ها رهبر اركستر بوده است، اظهار داشت: اركستر سمفونیك یك نهاد قرن 19 میلادی است. یعنی ما داریم سعی می‌كنیم در یك دنیایی كه بسیاری از مطالب آن دموكراتیك است كار كنیم. مردم ایران گوش‌شان بیشتر با موسیقی كلاسیك ضبط شده عادت دارد، در صورتی كه صدای موسیقی زنده فرق می‌كند. یك عده از موسیقی روحوضی انتقاد می‌كنند ولی به نظرم آن‌ها حواس‌شان خیلی جمع بوده است. حوض یك حفره خالی است و آن‌ها روی چوب می‌نشستند و صدای‌شان تقویت می‌شده است.
او با اشاره به اینكه نقیصه سیستم آموزشی ما به فرهنگ شنیداری برمی‌گردد، ادامه داد: لازم است كه كودكان توانایی این را داشته باشند كه كیفیت صدا را درك كنند و خودشان یك جنبه عاطفی در آن كشف كنند. یك كودك باید این توانایی را داشته باشد. ما در موسیقی باید از یكی از روش هایی كه از اواخر قرن قبل شروع شده و ما در ایران آن را به نام شناخت شناسی می‌شناسیم و به درستی آن را تدریس می‌كنند، اسفاده كنیم. این روش سعی می‌كند یك فضای دو جانبه به وجود آورد. یعنی این‌طور نیست كه شاگرد فقط باید كاری را انجام بدهد كه استاد انجام می‌دهد. این روش در واقع چگونه شنیدن را به كودك یاد می‌دهد.
در ادامه این گفت‌وگو طاهریان اذعان كرد: باید از همان كودكی، كودكان را با موسیقی آشنا كنیم. اروپایی‌ها كودكانشان را از همان كودكی در كارتون‌ها با موسیقی كلاسیك آشنا می‌كنند. متأسفانه در حال حاضر اشراف نداشتن به موسیقی در بین نوازندگان وجود دارد. مثلاً اگر نوازنده فلوت هستیم حس می‌كنیم كه نباید به سازهای دیگر توجه كنیم. از همان كودكی باید برای كودكان یك فضایی را ایجاد كنیم كه كودك فكر كند خودش در ماجرای خلق موسیقی سهیم است.
مشایخی درباره اركستر سمفونیك تهران گفت: می‌خواهم امید این را بدهم كه اركستر سمفونیك در یك سال آینده بسیار خوب خواهد شد. شورا تمام هم و غمش این است كه سعی كند اركستر سمفونیك این امكان را پیدا كند كه در برابر موسیقی‌ای قرار بگیرد كه ارزشش را دارد. موسیقی‌ای كه نه تنها زیباست، بلكه در زندگی الهام‌بخش است. یعنی آن مخاطبی كه بلند می‌شود و بعد از كنسرت به بیرون می‌رود یك تغییری كرده باشد. در آن صورت است كه می‌توانیم بگوییم موسیقی آن كاری كه باید را انجام داده است. نوازندگان اركستر سمفونیك توانایی‌های بالایی دارند، منتها باید تجربه نوازندگی‌شان را بالا ببرند.
طاهریان در رابطه آموزش موسیقی به كودكان بیان كرد: ما باید برای كوكان یك انگیزشی را ایجاد كنیم. در دوران بتهوون، انگیزش برای شنیدن موسیقی در بین افراد زیاد بود و همه تشنه شنیدن موسیقی بودند، اما این اتفاق در عصر ما به خاطر تكنولوژی كم شده است. ای كاش بدانیم كه آموزش موسیقی به كودكان تا یك حد متوسط كمك می‌كند و از آن به بعد وركشاپ‌های موسیقی و دیدن نوازنده‌ها هستند كه می‌توانند به آن‌ها كمك كند.
وی ادامه داد: چرا ما در هنرستان نباید ماهی یك نوازنده خوب را بیاوریم كه اجرا كند تا هنرجوها بفهمند نوازندگی چیست؟ محیط‌های آموزشی را نباید بسته نگه داریم. معلم باید در حضور هنرجو موسیقی بنوازد. موسیقی یك هنر بی رحم است، كاش ما این بی رحم بودن موسیقی را هم به هنرجو یاد بدهیم. به هر حال ما از آسمان نیامدیم كه اشتباه نداشته باشیم. معلم هم ممكن است یك جاهایی اشتباه كند ولی شاگرد باید یاد بگیرد كه اگر یك اشتباهی در هنگام اجرا پیش آمد چطور آن را كنترل كند.
مشایخی در پایان خاطرنشان كرد: شونبرگ می‌گوید معلم خوب معلمی نیست كه هر چیزی را كه می‌داند به شاگرد یاد بدهد، بلكه معلم خوب معلمی است كه هر چیزی را كه شاگرد نمی‌داند به او یاد بدهد. یعنی معلم خوب باید شاگرد را بشناسد. از لحاظ روانی هر فردی ویژگی هایی دارد.
طاهریان نیز در پایان در مقایسه آموزش موسیقی در آموزشگاه‌های دولتی و خصوصی گفت: چیزی كه در هنرستان موسیقی دیدم این است كه از جانب استادان و هنرستان دارد تلاش صورت می‌گیرد ولی از جانب هنرجو تلاشی نمی‌بینیم. احساس می‌كنم هنرجوها آن انگیزش اصلی را ندارند. احساس می‌كنم شاید در پذیرش هنرجویان برای ورود به هنرستان دقت بیشتری لازم است.
در ادامه این نشست‌ها روز جمعه (اول اسفند‌ماه)، گفت‌وگوی فرهنگی «رادیو گفت‌وگو» با حضور سیدعلیرضا میرعلینقی به«تاریخ‌نگاری موسیقی و خطر روایت مسلط»می‌پردازد.
نشست‌های بخش پژوهش این دوره از جشنواره به دبیری رضا مهدوی، پژوهشگر موسیقی با همكاری رادیو گفتگوبرگزارمی‌شود و هر نشست در برنامه گفتگوی فرهنگی رادیوگفتگوساعت 20 تا 21 پخش می‌شود.
