ولی‌عهد عربستان سعودی سال‌ها بعد از آرزوی كشاندن جنگ به داخل ایران، ناچار شد تا سرانجام با تهران توافق و تلاش كند تا بسیاری از پرونده‌های مهم منطقه را ببندد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، توافق ایران و عربستان سعودی برای ازسرگیری روابط دیپلماتیك كه روز جمعه، نوزده اسفند به امضا رسید ابعاد و جنبه‌های تحلیلی بسیاری داشت اما شاید مهم‌ترین بُعد آن دلایل متقاعدشدن ریاض به همگرایی و دوری از تنش باشد. «محمد بن سلمان» ولی‌عهد عربستان و مرد شماره یك تصمیم‌گیری‌های آل‌سعود در وضعیت تنش‌زا با ایران كه هفت سال طول كشید، دخالت مستقیم داشت. او به عنوان جانشین پدرش و حاكم جوان بلندپروازی كه با شعار اصلاحات بر سر كار آمد، در ادامه تنش با ایران، وارد جنگ یمن شد. جنگی كه هیچ‌گاه برایش سودی نداشت و باعث شد تا از ناآرامی‌های لبنان و حتی بحران سوریه حمایت كند.
بخش اول: جنگ را به داخل ایران می‌كشانیم
ولی‌عهد سعودی بارها نه تنها در رقابت‌های منطقه‌ای علیه ایران موضع‌گیری كرد بلكه حتی در مسائل داخلی این كشور هم دخالت كرد. شاید مهم‌ترین لفاظی بن‌سلمان علیه ایران به در مصاحبه با شبكه «السعودیه» در سال 2017 برگردد؛ جایی كه به طور علنی تهدید كرد كه جنگ را به داخل ایران می‌كشاند!
او در این گفت‌وگوی رسانه‌ای با اشاره به اینكه هیچ نقطه مشتركی میان ایران و عربستان سعودی نیست، اذعان كرد: «چگونه می‌توان با آنان به تفاهم رسید؟ منطق ایران زمینه‌سازی برای ظهور مهدی است كه آن هم از طریق سیطره بر جهان اسلام محقق می‌شود. هدف اصلی نظام ایران رسیدن به قبله مسلمانان است. ما منتظر نمی‌مانیم كه عربستان میدان جنگ شود، بلكه تلاش می‌كنیم نبرد را به درون ایران بكشانیم... افراطی‌گرایی ایران مانع گفت‌وگو میان ماست».
بن‌سلمان كه آن زمان وزارت دفاع عربستان را برعهده داشت، گفته بود كه ایران عامل جنگ یمن است و نیروهای یمنی ابزار دست تهران هستند. وقتی مجری شبكه السعودیه از او درباره زمان پایان جنگ یمن می‌پرسید، او در پاسخ گفته بود: «حوثی‌ها و صالح را در عرض چند روز از میان بر می‌داریم». آن زمان بیش از دو سال از آغاز جنگ یمن گذشته بود و ولی‌عهد بلندپرواز سعودی نمی‌دانست تا شش سال دیگر قرار است در باتلاق آن دست و پا بزند؛ كسی كه اوایل تجاوز ائتلاف سعودی مدعی شده بود كه این لشكركشی عربی چند هفته بیشتر طول نخواهد كشید.
بخش دوم: خواهان روابط خوب با ایران هستیم
اردیبهشت امسال اما ولی‌عهد سعودی در چرخشی قابل ملاحظه، و در گفت‌وگویی مطبوعاتی از تمام مواضع ضد ایرانی خود عقب نشست؛ این چرخش بعد از آن رخ داد كه موشك‌های انصارالله یمن به عمق سعودی رسیده بود. بن سلمان شامگاه سه‌شنبه (هشتم اردیبهشت‌ماه) در گفت‌وگو با شبكه «العربیه» تصریح كرد: «ایران یك كشور همسایه است و امیدواریم بتوانیم رابطه خوبی با آن داشته باشیم. خواستار روابط خوب با ایران هستیم. مشكل ما رفتار منفی ایران است و ما در حال كار با كشورهای منطقه و جهان برای یافتن راه حل هستیم».
ولی‌عهد عربستان همچنین مدعی شده كه عربستان در 90 درصد مسائل با آمریكا هم‌نظر است و ایالات متحده شریك راهبردی ریاض به شمار می‌رود. بن سلمان درباره بزرگترین معضلش، یعنی جنگ یمن اضافه كرده بود: «امیدواریم كه حوثی‌ها برای پایان جنگ به میز مذاكره بیایند و ابتكار عربستان برای حل این موضوع همچنان پابرجاست».
تحلیل خبرگزاری آمریكایی «رویترز» از این چرخش قابل توجه بود؛ این رسانه در گزارشش نوشت: «محمد بن سلمان»، ولی‌عهد سعودی موضع علنی آشتی‌جویانه‌تری را نسبت به ایران اتخاذ كرده و سعی دارد خصومت دیرینه را با توجه به ملاحظات اقتصادی متعادل و اختلافات با واشنگتن درباره چگونگی مقابله با رفتارهای منطقه‌ای تهران را كمتر كند. تنش‌ها بین ریاض و تهران بر سر جنگ یمن افزایش داشته و انصارالله یمن حملات علیه عربستان سعودی را در زمانی كه سعودی در تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، تشدید كرده است. اختلافات بین دو قدرت منطقه‌ای بعد از حملات سال 2019 به تاسیسات نفتی سعودی كه ریاض ایران را مقصر آن می‌داند، شدت بیشتری پیدا كرد.
سه ماه قبل از آن مصاحبه و در اسفندماه سال گذشته، بن‌سلمان با وبگاه آمریكایی «آتلانتیك» گفت‌وگو كرد؛ او درباره روابط تهران-ریاض تصریح كرد: «آنها همسایه ما هستند و همسایه ما تا ابد باقی خواهند ماند. ما نمی‌توانیم از آنها رهایی یابیم و آنها نیز نمی‌توانند از ما رهایی یابند پس بهتر است كه مسائل را حل كنیم و به دنبال راه‌هایی باشیم كه امكان همزیستی را برای ما فراهم كند. ما طی چهار ماه بحث‌هایی انجام دادیم و اظهارات بسیاری از طرف سران ایران شنیدیم كه مورد استقبال ما در عربستان سعودی قرار گرفت. ما به بررسی جزئیات این بحث‌ها ادامه خواهیم داد و امیدوارم كه یك موضع برسیم كه برای هر دو كشور خوب باشد و آینده درخشانی برای عربستان و ایران ایجاد كند».
بن‌سلمان پیش از این و در مهرماه سال 98 مصاحبه‌ای با شبكه آمریكایی «سی‌ان‌ان» داشته و در آن با كنارگذاشتن لحن مخالفت‌آمیزش با ایران، رویكردی مصالحه‌جویانه اتخاذ كرده بود.
بخش سوم: شرط‌بندی روی اغتشاشات در ایران
آن مصاحبه العربیه كه اوج تغییر مواضع بن‌سلمان نسبت به ایران را نشان می‌داد، پس از برگزاری دور چهارم مذاكرات منطقه‌ای تهران-ریاض پخش شده بود؛ مصاحبه‌ای كه كمك كرد تا دور پنجم مذاكرات نیز به میزبانی دولت بغداد و در عراق بین تیم‌های مذاكره دو كشور برگزار شود. دور ششم كه قرار بود از موارد امنیتی خارج و در سطح وزرای خارجه برگزار شود، بخاطر ناآرامی‌های پاییز در ایران لغو شد. براساس تحلیل‌ها و رصد فعالیت‌های رسانه‌ای از سوی عربستان، ناظران تحولات بین‌المللی عامل لغو دور ششم مذاكرات را حساب بازكردن ریاض روی اغتشاشات داخلی در ایران معرفی كردند.
رسانه‌های وابسته به عربستان سعودی [چه رسانه‌هایی كه در داخل این كشور مستقر هستند و چه رسانه‌هایی كه در سراسر جهان با دلارهای ریاض مدیریت می‌شوند] روی درگذشت «مهسا امینی» مانور وسیعی دادند. رسانه‌های همچون اینترنشنال، پروژه‌های فتنه و آشوب و تجزیه را پیش بردند؛ تا جایی كه مقامات ایرانی نسبت به تبعات آن واكنش نشان دادند.
مقامات ریاض، نه تنها به جنگ رسانه‌ای رو آوردند بلكه برخی مواضع از تریبون رسانه‌های بین‌المللی علیه امنیت ایران، اظهارنظر می‌كردند. «خالد بن سلمان»، برادر ولی‌عهد سعودی و سفیر این كشور در واشنگتن طی مصاحبه با «واشنگتن‌پست» ادعا كرده بود: «رژیم ایران تلاش كرد راه آینده را مسدود كند. آنها انقلابی رو به عقب راه انداخته‌اند. ما می‌خواهیم مسیر دیگری انتخاب كنیم».
حمایت سعودی‌ها از ناآرامی داخلی برای ایرانی‌های سابقه داشت. نزدیك‌ترین آن در دی 1396 رخ داد؛ جایی كه عده‌ای به بهانه مطالبات اقتصادی، دست به آشوب و ناامنی در كشور زدند. همان زمان كاربران سعودی با هشتگ #سننقل_الحرب_الی_ایران/جنگ را به داخل ایران می‌كشانیم، اظهارات هشت ماه قبل بن‌سلمان را دوباره تكرار كردند. همان مصاحبه‌ای كه ولی‌عهد سعودی ططی آن در مورد انتقال جنگ به داخل ایران صحبت كرده بود؛ كاربران سعودی بعد از اغتشاشات دی 96 با بازنشر آن ویدئو مدعی شده بودند كه بن سلمان به وعده خود درباره ایران عمل كرده است!
بخش چهارم: و سرانجام، توافق
سرانجام سران آل‌سعود به ویژه بن‌سلمان و مشاوران نزدیكش به این نتیجه رسیدند كه برای خلاصی از پرونده‌های پرتنشی كه در منطقه باز كرده‌اند و همچنین برای تقویت شراكت‌های راهبردی خود با قدرت‌هایی همچون پكن و مسكو، چاره‌ای جز توافق با ایران و تلاش برای تنش‌زدایی ندارند. حالا توافق ایران و عربستان پس از میانجیگری‌های موثر چین تحقق یافته و دو طرف طی ماه‌ها آینده تمام روابط دیپلماتیك خود را از سر خواهند گرفت.
وبگاه اینترنتی شبكه لبنانی «الاخبار» روز شنبه و در گزارشی درباره توافق ایران و عربستان سعودی به چند نكته مهم اشاره كرده و نوشت: اعلام توافق بین عربستان سعودی و ایران به ابتكار و نظارت چین برای از سرگیری روابط دیپلماتیك، رویداد جدیدی در سلسله تحولات در حال وقوع منطقه است كه اثرش در تغییرات منطقه‌ای و در سطح بین‌المللی گسترده خواهد بود. درست است كه این تصمیم برای ازسرگیری روابط تهران-ریاض به دلایلی [از جمله انتظار عربستان برای دیدن نتایج اغتشاشات در ایران] به تعویق افتاد، با این حال، امضای توافق توسط ریاض دقیقاً در این زمان نشانه‌های زیادی دارد؛ به‌ویژه پس از اوج‌گیری تلاش‌های رژیم صهیونیستی در مورد لزوم ایجاد اتحاد با كشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس برای ضربه زدن به ایران.
ورود رژیم سعودی به فاز توافق بعد از مدت‌ها خصومت‌ورزی یك چرخش قابل توجه در سیاست‌های سیاست‌مدار كم‌تجربه‌ای محسوب می‌شود كه ظرف هفت سال گذشته نتیجه نگاه ماجراجویانه خود را ملاحظه كرده است. ریاض كه روزگاری از كشیدن جنگ به ایران سخن می‌گفت و به‌نظر می‌رسد در برهه‌هایی حتی برای آن تلاش هم كرد، احتمالا اكنون به محدودیت‌های غیرقابل انكار ژئوپلتیك در این مسیر آگاه شده است. چنین است كه مصاحبه‌های هفت سال پیش به تدریج به لحنی آرام‌تر مبدل می‌شوند و از سوی دیگر، سیاست خصومت تمام‌عیار تبدیل به تمایل به مصالحه می‌شود.
این توافق البته به‌معنای حل همه موارد بین ایران و عربستان سعودی نیست و قطعا تهران رفتار عربستان سعودی را تحت نظر خواهد داشت، اما همچون همیشه از روابط سازنده با همسایگان خود استقبال خواهد كرد.
دولت سعودی همان‌طور كه فهمید در ماجرای افزایش تولید نفت نباید در كنار آمریكایی‌ها قرار بگیرد و اتهام حمایت از روسیه را به جان خرید و همان‌طور كه معامله نفت با یوان را پذیرفت، احتمالا می‌تواند واقعیات دیگر را بالاخص در سطح منطقه‌ای بپذیرد؛ البته باید منتظر ماند و به نظاره رفتارهای آینده سعودی‌ها نشست. طبعا هر رفتاری در ریاض، مابازای متناسب با خود را در تهران خواهد داشت.
