كارشناسان موسیقی در برنامهای رادیویی به بررسی جایگاه كمانچه در موسیقی نواحی مختلف ایران پرداختند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، برنامه رادیویی «اینجا چراغی روشن است» در شبكه رادیویی «گفتوگو» این هفته به بررسی ساز كمانچه و جایگاه آن در میان موسیقی اقوام پرداخت. چند كارشناس در گفتوگو با این برنامه دیدگاههای خود را بیان كردند كه هر كدام حاوی نكات جالبی درباره ساز كمانچه است.
كمانچه را با كدو تنبل میساختند
یوسف دیبایی در ارتباط تلفنی با برنامه «اینجا چراغی روشن است» دوتار را ساز نخستِ موسیقی تركمنی خواند و گفت: كمانچه بعد از دوتار قرار میگیرد و افرادی از جمله غیر تركمنها نیز تاثیر بسیاری بر تكنیكهای كمانچه نوازیِ این خطه داشتهاند.
وی ادامه داد: در گذشته كمانچه از كدو تنبل ساخته میشد؛ به این صورت كه دستهای در آن تعبیه میكردند و با یكسری تغییرات، كمانچه را مینواختند ولی این روش منسوخ شده و كمانچههای امروزی با چوب ساخته میشود.
دیبایی این ساز را ساخته شده از چوب گردو دانست و افزود: دسته این ساز از درخت آلوچه یا زردآلو است. همچنین از سه سیم تشكیل شده است كه از این طریق كوك میشود.
وی در عین حال از تولید كمانچههای 4 سیم یاد كرد كه عمدتا برای موسیقی مقامی به كار میرود و مختص موسیقی سنتی نیست.
این استاد كمانچه نواز و سازنده، با بیان اینكه دوره تیموری، آغاز ورود كمانچه به عرصه موسیقی بوده است، گفت: در گذشته موسیقی تركمنی را از رادیو عشقآباد دریافت میكردیم ولی حوزه نوازندگی و دوتارنوازی در رادیو گرگان، ضعیف بود.
حضور كمرنگ كمانچه درمیان قشقاییها
همچنین شهرام صارمی، موسیقیدان و نوازنده ساز كمانچه در مصاحبه با رادیو گفتوگو، با اشاره به اینكه نه كمانچه و نه هیچ ساز دیگری را نباید به صورت منطقهای بررسی كرد، گفت: موسیقی هر منطقه دارای فواصلی خاص است كه اگر به صورت دقیق توسط هنرمندانِ هر نقطه اجرا شود، صدای موسیقی ناحیهای خاص از ایران را بروز می دهد.
وی همچنین ساختار بندی هر ساز را بنابر وضعیت و شاخصههای مناطق مختلف كشورمان دانست و افزود: شكل و اندازه سازها در نقاط مختلف كشور متفاوت است و ویژگیهای یكسانی ندارند ولی میتوان گفت همه كمانچهها به صورت مشترك سه سیم دارند.
صارمی همچنین موسیقی ایل قشقایی را اینگونه تشریح كرد: این موسیقی در مقام شوشتری، همایون و اصفهان و شور نواخته میشود كه فواصلِ نسبتا مشابهی دارد.
در این میان كمانچه حضوری كمرنگ در میان نوازندگان ساز در ایل قشقایی دارد ولی در نواحی متعدد به كار گفته میشود. ضمن اینكه ویلن حضوری گرمتر در میان قشقاییها دارد.
كمانچه؛ ساز هزار ساله ایران
عبدالرضا مجدی با حضور در استودیوی پخش زنده برنامه «اینجا چراغی روشن است» درباره ساز كمانچه در تركمن صحرا گفت: این ساز در حدود 150 تا 200 سال قدمت دارد و اشكال آن مختلف است. در استان گلستان نیز نوعی از كمانچه رایج است كه با كمانچه تركمنی تفاوتهایی دارد.
وی كمانچه متعلق به تركمن صحرا را كوچكتر از سایر بخشهای كشور دانست و در اینگونه توضیح داد: در گذشته به دلیل رطوبت در این منطقه سازها كوچك ساخته میشد؛ مخصوصا از كدوی قلیانی كه وقتی داخل آن را میتراشند، به كمانچهای ضد آب تبدیل میشود.
مجدی ادامه داد: كمانچه در شمال و جنوب البرز، كردستان، كرمانشاه و... تفاوتهایی دارد و سنتهای نوازندگی از جمله بهره گیری از فواصل، مختصِ هر منطقه است.
وی همچنین قدمت این كمانچه را حدود 1200 سال تخمین زد و افزود: هرچه سیم كمانچه به ساز ویولون تشابه بیشتری پیدا كند، از اصالت صدای آن كاسته شده و گاه به 4 سیم هم میرسد. ضمن اینكه كمانچه تركمنی دارای سه سیم بوده و سازی كوچك است كه دستهای باریك در آن تعبیه شده است.
مجدی در بخشی دیگر از مصاحبه با رادیو گفتوگو، با بیان اینكه عكسهای قدیمی كه از كمانچه برجای مانده است، امروزه وجود خارجی ندارد، گفت: كمانچه تركمنی نسبت به مشابهِ این ساز در كردستان كوچكتر است.
حتی دوتار تركمنی هم نسبت به سایر نقاط ایران، از ضخامت بیشتری در كاسه ساز برخوردار است و یكی از دلایلِ آن وجود رطوبت در منطقه شمال ایران است.
این پژوهشگر موسیقی اقوام اضافه كرد: وقتی به حوزه بختیاری و دهكردی و نیز قشقایی نظر میكنیم، به نقاط مختلفی از ایران میرسیم كه نشانه از تعامل و اشتراكات فرهنگی در موسیقی نواحی ایران دارد.
مجدی ادامه داد: در منطقه باغملك لحنِ لری را در نواختن ساز كمانچه مشاهده میكنیم؛ با وجود اینكه باغملك جزئی از منطقه بختیاری نیست ولی به دلیل مهاجرت بختیاریها به این خطه، حوزههای موسیقیایی كوچك در یك ناحیه بزرگ شكل گرفته است.
وی در خصوص راه تشخیص سازهای مناطق مختلف گفت: سازهای كمانچه در مناطق مختلف تفاوتها و شباهتهای زیادی با هم دارند؛ برخی كمانچهها پشت بسته و برخی پشت باز هستند ولی به طور كلی ورود كمانچه به ایل بختیاری، متاخرتر بوده است و عاشقها این ساز را در دست گرفتهاند ولی شكل كنونی این ساز استاندارد نیست.
انتهای پیام/