فاطمه تقوایی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، در برنامه « پیدا و پنهان» رادیو گفت‌وگو بیان كرد: از دیرباز، كالبد حیات شهری مجموعه بازار بوده است چون در كنار مسجد جامع و ارگ حكومتی قرار داشته و این روند علی‌رغم فراز و نشیب‌هایی كه در طول تاریخ ایران داشته همچنان موقعیت خودش را حفظ می‌كند تا زمانی كه دولت پهلوی روی كار می‌آید.

وی افزود: زمانی كه رضاشاه حكومت را تشكیل می‌دهد با برنامه‌های شبه مدرنیسم تغییراتی در بافت سنتی شهر ایجاد می‌كند. اینكه ما بگوییم آیا بازاریان نقش اساسی در روی كار آوردن دولت پهلوی داشتند قطعا نمی‌شود نقش بازار را نادیده گرفت. به دلیل اینكه از اواسط دوره قاجار بازاری‌ها در زمینه‌های مختلف و در اعتراضات شهری نقش اساسی داشتند مثل حاج متقی بنكدار كه بسیاری از وجوهات مربوط به متحصنین دوره مشروطه را تقبل كرده بود و هزینه‌های زیادی را در این زمینه پرداخت كرده بود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: طبیعتا رابطه نزدیك بازاریان با علمای مذهبی در اعتراضات آنها نقش به‌سزایی داشت. در سال‌های پایانی دولت قاجار می‌بینیم كه حكومت ضعیف قاجار عملا قدرت را از دست می‌دهد و رضاشاهی كه می‌خواهد روی كار بیاید از نفوذ بازاری‌ها و علمای مذهبی برای تثبیت قدرت خودش در سال‌های اولیه و پیش از آن كمك می‌گیرد.

تقوایی تاكید كرد: منابع می‌گویند كه تا چه اندازه رضاشاه به دنبال علما می‌رفت و در آن زمان خودش را فردی مذهبی جلوه می‌داد چون از نفوذ علما در اقشار مختلف مردم از جمله بازاری‌ها، تجار و اصناف خبر داشت و بنابراین برای تثبیت قدرت خود نیاز به حمایت این افراد داشت.

این عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان در رادیو گفت‌وگو و در خصوص امنیتی كه برای بازاریان وجود داشت، تصریح كرد: طبیعتا آشوب‌های پایان دوره حكومت قاجاریه امنیت بازار را تهدید می‌كرد. بازاری‌ها در این دوران یك نگرش دو سویه دارند؛ یعنی از ایجاد امنیت و استقرار نظم و قانون بسیار خشنود هستند چون به تجارتشان كمك می‌كند و در عین حال عملكرد آنها در سال‌های پس از حكومت پهلوی نشان می‌دهد كه چندان تمایلی ندارند كه دولت در امور تجاری و داخلی آن دخالت كند. قطعا هرجا كه امنیت و ثبات است اوضاع بازار و تجارت و وضعیت كسبه، پیشه‌وران و اصناف خیلی بهتر است.

تقوایی همچنین عنوان كرد: در سال های 1299 تا 1304 امنیت كمك می‌كند كه موقعیت رضاشاه در بین قشر بازاری تثبیت شود ولی در عین حال بعد از به سلطنت رسیدن، كالاهای تجملی و تغییراتی كه در سبك زندگی مردم ایجاد شد اصناف را تحت تاثیر قرار داد. بسیاری از مشاغل از بین رفتند و تولیدات روستایی نیز كم شدند.

وی افزود: افرادی هم كه در بازار هستند از فروش بسیاری از محصولات به دلیل ارتباط مذهبی‌ای كه دارند بسیار ناراضی‌اند. قانونی كه بعد از كشف حجاب بیان می‌كرد تا به زنان با حجاب كالایی فروخته نشود طبیعتا معیشت یك عده از افراد كه كاسب بازار بودند را به هم می‌ریخت. همچنین كلاه پهلوی به دلیل اینكه به نوعی با پوشش ایرانی و كلاه ایرانی مغایرت داشت مورد اعتراض قرار گرفت و خریداری نشد. تا این قوانین بخواهد جا بیفتد و كسب و كار به حالت اول خود برگردد در نحوه بازار موثر است.

تقوایی با اشاره به دوره پهلوی دوم اظهار داشت: در دوره پهلوی دوم نیز نارضایتی بازار را داریم. تجار خارجی از اینكه تجارت بازرگانی و خارجی در اختیار غرب قرار گیرد متضرر می‌شوند بنابراین مخالفت می‌كنند. وارد كردن و یا تولید در داخل می‌تواند كمك كند تا بازاری‌ها با این قضیه همراه شوند.

او در برنامه «پیدا و پنهان» رادیو گفت‌وگو افزود: محمدرضاشاه علاوه بر اینكه می‌خواست اقتصاد دولتی را تقویت كند كاملا در این زمینه ناموفق بود چون سیستم بازار به سمتی بود كه كانون قدرت در بازار همچنان در بین بعضی از افراد وجود داشت. تعدادی از تجار و اصناف نیز بودند كه از شرایط موجود و رویه‌ای كه شاه داشت استفاده می‌كردند تا منافع شخصی خودشان را بیشتر تقویت كنند.

استاد دانشگاه فرهنگیان در پایان خاطرنشان كرد: رابطه بازاری‌ها با روحانیت در دوره محمدرضا پهلوی شاید خیلی بیش از گذشته است و اگر حمایت بازاری‌ها نبود چه بسا كه انقلاب پیروز نمی‌شد.